“Ev alma komşu al”, “komşu komşunun külüne muhtaçtır” gibi atasözleri, kültürümüzde komşuluk ilişkilerinin ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. Peki kağıt gibi duvarların, teneke gibi kapıların olduğu bir binada gürültünün tek sorumlusu müzisyen komşunuz mudur?
Ses yalıtımı çoğumuz için yaşayacağımız mekanların seçiminde öncelikli kriterlerden biri değildir. Bu yüzden içinde yaşadığımız binaların ses yalıtımının ne düzeyde olduğunu, genellikle komşularımızın gürültüsünden rahatsız olduğumuz anlarda düşünmeye başlarız.
Komşu gürültüsüne ilişkin sorunlar, komşulardan kaynaklanan gürültü düzeyine bağlı olduğu kadar binalarda gürültü azaltmaya yönelik alınan yapısal önlemlere de bağlıdır. Siz ve gürültücü komşunuz arasındaki bina bölümünün ses yalıtımı ne kadar zayıfsa, rahatsız olma olasılığınız da o kadar yüksektir.
BİNA AKUSTİĞİ NEDİR?
Bina akustiği; bir yapıdan, bağımsız yapı bölümünden veya bir mekandan diğerine geçen sesin iletimini konu alan, iletilen bu sesin miktarının nasıl ölçüleceğini veya hesaplanacağını belirleyen bir bilim dalıdır. Bina akustiğinde iki ana gürültü tipi vardır: Hava doğuşlu sesler (örn. müzik veya insan sesleri) ve Darbe sesleri (örn. bitişik dairelerden gelen ayak sesleri). Çoğu zaman bir daireden diğerine iletilen sesin büyük kısmı hava doğuşlu olarak duvarlardan geçer. Buna rağmen sesin önemli bir kısmı da binaya ait yapısal yollarla dolaylı olarak iletilir.
Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkedeki bina yönetmelikleri, bitişik daireler ve sıralı konutlar arasında ne kadar ses yalıtımı olması gerektiğini belirler. 2019 yılı itibarıyla yürürlüğe giren “Binaların Gürültüye Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” yapılar için hedeflenen akustik performans sınıfına göre yapı elemanlarında sağlanacak ses yalıtımı değerlerini sunmaktadır.
Ses yalıtımı, bizzat odanın kendisine ait bir nitelik değildir. Ses yalıtımı esasen, iki oda arasındaki bölmelere (duvar, kapı, pencere vb. elemanların bütününe) ait bir niteliktir. Özellikle yeni binalarda, yönetmeliklere uyulduğunu doğrulamak için bina akustiği ölçümleri yapılır. Bu ölçümler ile, bir odadan diğerine, yani gürültülü bir “kaynak odadan” sessiz bir “alıcı odaya” ne kadar ses aktarıldığı belirlenir. Eksikleri olmakla birlikte en basit ifade ile “kaynak oda ve alıcı odanın gürültü düzeyleri arasındaki fark” olarak tanımlanabilecek bu hava doğuşlu ses yalıtım değerinin ölçümü, aşağıdaki görselde tarif edilmiştir.
A: Ses kaynağı, B: Mikrofon, C: Ses ölçüm cihazı, D: Ara bölme
ÖLÇÜM EKİPMANLARI
Bina akustiği ölçümleri için bir dizi özel ekipman gerekmektedir. Bunun için başlıca bileşenler şunlardır:
- IEC 61672-1 standardına uygun, Tip 1 (Class 1) doğrulukta ses ölçüm cihazı
- Gerekli hesaplamaları yapabilecek bir yazılım (PC veya ses ölçüm cihazına yüklü)
- Çok yönlü hoparlör (ses kaynağı)
- Güç yükselticisi (amplifikatör) - hoparlörü sürmek için
Şimdi bina akustiği ölçümlerinde kullanılan hoparlörlere daha yakından bakalım.
ÇOK YÖNLÜ SES KAYNAĞI NEDİR?
Bina akustiği için kullanılan hoparlörler, ev müzik sisteminizde kullandığınız hoparlörlere benzemez. Bina akustiğiyle ilgili ölçüm standartları, bu ölçümlerde çok yönlü bir hoparlörün kullanılmasını zorunlu kılar. Müzik sistemlerinden aşina olduğumuz hoparlörler, sesi doğrudan dinleyiciye doğru yönlendirirken, çok yönlü hoparlörler gürültüyü her yöne eşit olarak yayar. Bu çok yönlülük, genellikle küresel olarak 12 eşit yüzeye dağıtılmış (dodekahedron formda) 12 hoparlörün aynı anda aynı şiddette ses üretmesi ile sağlanır.
Çok yönlü hoparlör kaynak oda olarak adlandırılan odayı hızlı bir şekilde ve rastgele ses ile doldurmak için tasarlanmıştır. Bu rastgelelik, ses basıncının odanın her yerinde hemen hemen aynı olduğu ve ses dalgalarının mikrofona her yönden rastgele ulaştığı dağınık alanı ifade eder. Teoride bir ses alanı kusursuz şekilde dağınık alan ise, odanın her yerinde aynı ses basınç düzeyleri ölçülür; ölçümler sırasında mikrofonun nereye yerleştirildiği önemli değildir. Pratikte ise, bir ses alanı asla mükemmel bir şekilde dağınık olmaz ve bu nedenle standartlar, oda başına birden çok ölçümler yapılarak bu ölçümlerin ortalamasının alınmasını şart koşar.
HOPARLÖR GEREKSİNİMLERİ
Çok yönlü hoparlörler için piyasada birçok üreticiye ait değişik modeller bulunmaktadır. Genellikle ilk bakışta görünüşleri birbirine çok benzese de, bu hoparlörlerin detaylı teknik özelliklerini bilmek ve anlamak önemlidir. Zira bu ürünlerin toplam performansı, birincil (ölçüm kalitesi ile ilişkili) özelliklerine ve ikincil (ergonomi ile ilişkili) özelliklerine göre oldukça değişkenlik göstermektedir.
Bina akustiği çalışmalarında kullanılan ses kaynaklarının sahip olması gereken temel özellikler ISO 16283-1 standardı ile tanımlanmıştır. Aynı hoparlörler -farklı bir disiplin olan- oda akustiği çalışmalarında da kullanılacaksa ISO 3382-1 standardına da ayrıca uyumlu olması gerekecektir.
YÖNLÜLÜK:
Hoparlörden çıkan ses her yöne eşit olarak yayılmalıdır, yani hoparlör çok yönlü olmalıdır. Yönlülük derecesi ve limitleri, ilgili standartlar tarafından tanımlanır. Bu özellik yalnızca hoparlöre ait bir özelliktir; kaynak odanın özellikleri bu özelliği etkilemez.
SPEKTRUM:
Ses yalıtımı ölçümleri aslen bir fark ölçümüdür (iki odanın ses düzeyleri arasındaki fark). Buna rağmen, ilgili standartlara göre 1/3 oktav bantlarında bitişik iki bant arasındaki farkın maksimum 6 dB olması gerekmektedir. Odanın frekans tepkisi de bu 6 dB kriterini etkileyeceği için, bu kriter doğrudan hoparlörle ilgili değil odanın içinde ölçülen ses düzeyleriyle ilgilidir. Yine de hoparlörünüz de bu kritere uymanızda dolaylı olarak etkili olacaktır; mümkün olan en düz frekans tepkisine sahip olan bir hoparlör, sahada işlerinizi kolaylaştıracaktır.
SES GÜCÜ SEVİYESİ:
Sağlıklı bir ölçüm için alıcı odadaki ses basınç düzeyinin, geriplan gürültüsünün çok üzerinde olması gerekmektedir. Bu yüzden hoparlörünüzün ses gücü yeterince yüksek olmalıdır. Bu gereksinim, hem hoparlörün hem de onu çalıştıran güç amplifikatörünün gücüne bağlıdır. Tipik olarak, bina akustiği çalışmalarında kullanılan kaliteli bir çok yönlü hoparlör, bant başına 100 dB ses gücüne sahiptir (ortalama bir insan kulağı için çok yüksek seviyeler).
SEVİYE STABİLİTESİ:
Bina akustiği ölçümlerini doğru bir şekilde yapabilmek için, hoparlörün ses gücünün zaman bağlı olarak değişmemesi gerekir. Hoparlör ısındıkça, bobinlerinde oluşan ‘sıkıştırma (compression)’ etkisi nedeniyle ses seviyeleri düşer. Hoparlörünüz, bu olumsuz etkinin mümkün olduğunca giderildiği ve seviye düşüşünün 0.2 dB / dk’dan daha az olduğu bir tasarıma sahip olmalıdır.
Bunların yanında, hoparlörlerin boyut ve ağırlık gibi ergonomik özellikleri de önemlidir. Bu ölçümlerin genellikle tek kişi tarafından yapıldığı düşünüldüğünde; ekipmanın ağırlığı, taşıma imkanları ve nakliye seçenekleri iş yükünüzü belirleyen önemli unsurlardır. Özellikle asansörü olmayan eski binalarda, uzun yürüme mesafeleri olan fabrikalarda veya uçak yolculuğu yapacağınız şehir dışındaki sahalarda ekipmanınızın hafif, kolay taşınabilir, hızlı kurulabilir, kullanışlı ve sağlam olması yapacağınız ölçümleri kolayca gerçekleştirmenizi sağlar.
Bina akustiği ölçümleri eğitim ve kabiliyet gerektiren bir iştir. Ölçümleri yapan personelin, konu hakkında detaylı bir şekilde eğitilmesi ve yerel yönetmeliklere hakim olması gerekir. Bunun yanında, bu ölçümler için standart ve yönetmeliklere uygun, özel cihaz ve ekipmanlara ihtiyaç duyulur. Böylelikle iki oda arasındaki ses yalıtımı objektif bir şekilde belirlenebilir ve bina yönetmeliklerindeki sınır değerlerle karşılaştırılabilir.
Bina akustiği ölçüm ekipmanları hakkında daha detaylı bilgi almak ve Pro-Plan’ın sunduğu çözümleri incelemek için Bina Akustiği Uygulamaları sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Brüel & Kjær tarafından yayınlanan “Building acoustics: sound insulation and how it is evaluated” başlıklı makaleden çevrilmiştir. Orijinal makaleye erişmek için tıklayın.